غرب، هویت و اسلام سیاسی: تصورات و پنداشت های غرب از اسلام

مسئله «اسلام گرایی» و «اسلام سیاسی» در برگیرندة مباحثی گسترده، دامنه دار و مجادله برانگیز است که ابعاد و دامنه های آن در سال های اخیر به واسطة شکل گیری آثار و نظریات گوناگون، غنی تر شده است. در درون مباحث و نظریات موجود می توان مجموعه ای متنوع و متفرق از مباحثات و مجادلات فکری را در ارتباط با «هویت اسلام سیاسی» و چرایی و چگونگی پدیدار شدن آن، ملاحظه نمود. اما علی رغم این تلاش ها، آنچه که در این زمینه موجب ابهام مفهومی «اسلام گرایی» و «اسلام سیاسی» می شود، ماهیت سیال و مبهم این پدیده است که موجب شده است طیف گسترده ای از گفتمان های متفاوت را از جریان های نوگرا، میانه رو و پذیرای تحول، تا رادیکالیسم نامتسامح و خشونت طلب را در برگیرد. پرسش اولیه ما در این پژوهش، این است که منظور از «اسلام سیاسی» چیست؟ در نظریه های متفکرین غربی، هویت اسلام سیاسی چگونه پی بندی می شود؟ اسلام گرایان نیز در ارتباط با «غیریت» متمایز از خود، یعنی «غرب»، چه هویت هایی یافته اند؟ چه عواملی در «برساخته شدن» هویت سیاسی مسلمانان از سوی متفکرین غربی تأثیرگذار بوده است؟ فرضیه اصلی در پژوهش حاضر این است که «شناخت غرب از اسلام بیانگر انگاره های پدیدارشناسانه است که مبتنی بر روابط پیچیدة میان متن، کلام، شناخت اجتماعی، قدرت و جامعه است و در پرتو آن تصوراتی درباره «دیگران» در چارچوب گزاره هایی قابل بیان ارائه می شود». بنابراین تمرکز بحث ما، بیشتر بر نحوه شکل گیری ایده هایی متمرکز است که دیدگاه غرب نسبت به اسلام سیاسی (به خصوص در یک دهة اخیر) از یک سو و دیدگاه اسلام گرایان را در ارتباط با غرب از سوی دیگر شکل داده است. بر این اساس با بهره گیری از روش های «پدیدار شناسی» و «تحلیل گفتمان»، درصدد درک چگونگی شکل گیری الگوهای هویتی پیرامون اسلام سیاسی برمی آییم. در ادامه با نگاهی از درون، گفتمان های هویتی شکل گرفته را مورد کندوکاو قرار داده و نحوه به چالش کشیده شدن آنها را مورد مداقه و بررسی قرار می دهیم.